Konkurs o Powstaniu Wielkopolskim

        • Przygotuj się do konkursu – Powstanie Wielkopolskie

        • Powstanie Wielkopolskie

           

           

          Powstanie Wielkopolskie (1918-1919) – zwycięski zryw ku niepodległości

          Data wybuchu: 27 grudnia 1918 r. w Poznaniu.
          Czas trwania: Trwało 52 dni.
          Cel: Powrót Wielkopolski do odradzającego się państwa polskiego po 123 latach zaborów pruskich.
          Charakter: Jedno z nielicznych, a zarazem największe, zwycięskie powstanie w historii Polski. 

          Przyczyny:

          • Dążenie ludności polskiej do zjednoczenia z odradzającą się Rzeczpospolitą.
          • Antypolityczna polityka władz niemieckich (germanizacja, ograniczanie praw Polaków).
          • Rozwój wydarzeń politycznych i wojennych (klęska Niemiec w I wojnie światowej, polskie aspiracje niepodległościowe).
          • Bezpośrednią iskrą do wybuchu stała się wizyta Ignacego Jana Paderewskiego w Poznaniu i towarzyszące jej antypolskie demonstracje niemieckie. 

          Przebieg (w pigułce):

          • Początek: Walki rozpoczęły się 27 grudnia 1918 r., a pierwszymi sukcesami było opanowanie Poznania, w tym m.in. zdobycie lotniska w Ławicy.
          • Rozwój: Powstańcy, dzięki świetnej organizacji i zjednoczeniu obywatelskiemu, szybko przejęli kontrolę nad większością Wielkopolski, sprawnie tworząc regularne oddziały wojskowe.
          • Zakończenie: Działania wojenne zakończyły się rozejmem w Trewirze, podpisanym 16 lutego 1919 r., który objął front wielkopolski i potwierdzał polskie zdobycze terytorialne. 

          Skutki:

          • Przyłączenie niemal wszystkich terenów zajętych przez powstańców do Polski, co zostało ostatecznie usankcjonowane przez traktat wersalski w 1919 r..
          • Utworzenie Armii Wielkopolskiej, która następnie weszła w skład Wojska Polskiego i odegrała ważną rolę w wojnie polsko-bolszewickiej.
          • Wielkopolska stała się jednym z najlepiej zorganizowanych i najbogatszych regionów odrodzonej Polski. 

          Rocznica wybuchu powstania, 27 grudnia, jest obecnie obchodzona jako Narodowy Dzień Pamięci Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego. 

           

           

          Geneza i przygotowania

           

          Powstanie Wielkopolskie nie było spontanicznym zrywem, lecz wynikiem długotrwałych, organicznych prac polskiej ludności pod zaborem pruskim:

          • "Praca organiczna": Polacy w Wielkopolsce, w odpowiedzi na politykę germanizacji (np. Kulturkampf, rugi pruskie), rozwijali silne struktury społeczne, gospodarcze i kulturalne. Dbano o polską tożsamość, edukację i majątek.
          • Organizacje konspiracyjne: W czasie I wojny światowej i tuż po jej zakończeniu działały tajne organizacje, takie jak Polska Organizacja Wojskowa (POW) zaboru pruskiego, które gromadziły broń, szkoliły kadry i przygotowywały plany przejęcia władzy.
          • Sejm Dzielnicowy: W dniach 3-5 grudnia 1918 r. odbył się w Poznaniu Sejm Dzielnicowy, zjazd delegatów z ziem zaboru pruskiego, który potwierdził wolę przyłączenia Wielkopolski do Polski. Wybrano Naczelną Radę Ludową (NRL), która stała się politycznym ośrodkiem władzy.
          • Rola Paderewskiego: Przyjazd światowej sławy pianisty i polityka, Ignacego Jana Paderewskiego, do Poznania 26 grudnia 1918 r. był katalizatorem wydarzeń. Entuzjastyczne przyjęcie przez Polaków i wrogie demonstracje niemieckie (niemieckiej organizacji paramilitarnej Heimatschutz) doprowadziły do eskalacji napięć i wybuchu walk następnego dnia. 

           

          Przebieg walk i dowództwo

           

          Walki trwały zaledwie 52 dni, ale ich dynamika była niezwykła. Powstańcy działali szybko i sprawnie:

          • Pierwszy dzień (27 grudnia 1918 r.): Po południu wybuchły walki w Poznaniu. Polacy opanowali m.in. gmach Prezydium Policji, pocztę, dworzec kolejowy i, co kluczowe, lotnisko na Ławicy, zdobywając kilkadziesiąt samolotów, które później wykorzystano.
          • Szybkie rozprzestrzenianie się powstania: W ciągu kilku dni powstanie objęło niemal całą Wielkopolskę. Polacy, wykorzystując efekt zaskoczenia i dobrą organizację, przejmowali władzę w miastach i powiatach.
          • Dowódcy:
            • Stanisław Taczak: Pierwszy, tymczasowy dowódca powstania, mianowany 28 grudnia 1918 r. przez NRL, który zorganizował oddziały powstańcze w regularne wojsko.
            • Józef Dowbor-Muśnicki: Mianowany naczelnym dowódcą na początku stycznia 1919 r. przez rząd w Warszawie. Był doświadczonym generałem, który wprowadził dyscyplinę, zreorganizował oddziały w Armię Wielkopolską (liczącą wkrótce ponad 70 tys. żołnierzy) i ustabilizował front.
          • Front: Główna linia walk przebiegała wzdłuż historycznej granicy zaborów. Najcięższe walki toczyły się o węzły komunikacyjne, takie jak Inowrocław, Leszno, Rawicz i Zbąszyń. Niemcy (w tym oddziały Grenzschutz Ost) stawiali opór, ale byli stopniowo wypierani. 

           

          Zakończenie i skutki prawne

           

          Sukces militarny powstańców miał bezpośrednie przełożenie na decyzje międzynarodowe:

          • Rozejm w Trewirze (16 lutego 1919 r.): Pod naciskiem państw Ententy, Niemcy podpisali rozejm, który rozciągał ustalenia z Compiègne na front wielkopolski. Oznaczało to faktyczne uznanie Armii Wielkopolskiej za wojsko sprzymierzone i wstrzymanie działań wojennych.
          • Traktat Wersalski (28 czerwca 1919 r.): Ostateczny traktat pokojowy przyznał Polsce niemal wszystkie tereny zajęte przez powstańców. Linia demarkacyjna rozejmu stała się podstawą dla nowej granicy państwowej.
          • Integracja z Polską: Armia Wielkopolska, zachowując początkowo odrębność, stała się ważnym i zdyscyplinowanym komponentem Wojska Polskiego, a Wielkopolska – wzorem organizacji i porządku dla reszty kraju. 

           

          Przebieg walk

          • Zdobycie Chodzieży: Powstańcy wielkopolscy zdobyli Chodzież 8 stycznia 1919 roku.
          • Zacięte walki: Po zdobyciu miasta, siły powstańcze musiały odpierać silne niemieckie kontrataki. Walki w rejonie Chodzieży trwały przez kilka tygodni, a do szczególnie intensywnych starć doszło w lutym 1919 roku, m.in. w okolicach wsi Radwanki.
          • Udział lotnictwa i artylerii: Niemieckie oddziały, w tym formacje Grenzschutz Ost, używały wsparcia lotnictwa i artylerii w celu odzyskania kontroli nad Chodzieżą i okolicznymi miejscowościami, takimi jak Czarnków czy Romanowo.
          • Heroiczny opór: Mimo przewagi militarnej wojsk niemieckich, powstańcy stawiali heroiczny opór, co uniemożliwiło Niemcom trwałe odbicie tych terenów. 

           

          Znaczenie

           

          Walki w rejonie Chodzieży miały kluczowe znaczenie dla utrzymania północnej granicy wyzwolonej Wielkopolski. Ostatecznie, na mocy Traktatu Wersalskiego z 28 czerwca 1919 roku, Chodzież i okoliczne tereny, które w większości zostały opanowane przez powstańców, przyznano odrodzonej Polsce, co potwierdziło militarne zwycięstwo zrywu. 

          Pamięć o tych wydarzeniach jest wciąż żywa w regionie, a lokalne społeczności upamiętniają bohaterów tamtych dni. 

           

           

           

          Budzyń w Powstaniu Wielkopolskim

          • Wyzwolenie: Budzyń został wyzwolony przez powstańców 5 stycznia 1919 roku, kiedy to oddział 40 powstańców przybył do miasta i spotkał się z zaangażowanymi mieszkańcami.
          • Bój pod Radwankami: Kompania budzyńska wzięła udział w zaciętych walkach pod Radwankami 2 lutego 1919 roku, gdzie polegli pierwsi powstańcy z tego rejonu.
          • Bohaterska obrona Okręglika i zdobycie samochodu pancernego: Najbardziej znanym epizodem jest bohaterska obrona Okręglika (wzgórza pod Budzyniem) 7 lutego 1919 roku. Niewielki, 16-osobowy oddział powstańczy pod dowództwem Leona Napiecka odparł niemiecki atak i zdobył nieuszkodzony, nowoczesny niemiecki samochód pancerny Pz. Kw. Ehrhardt E-V/4. Ten "pancernik", nazwany później "Budzyń", służył następnie Wojsku Polskiemu w dalszych walkach niepodległościowych.
          • Skutek walk: Bohaterska obrona Okręglika uniemożliwiła Niemcom zajęcie Budzynia, a potyczki trwały w okolicy przez kolejny tydzień.
          • Administracja polska: Po rozejmie w Trewirze, 26 kwietnia 1919 roku, mieszkańcy Budzynia uroczyście przejęli symboliczny klucz do ratusza, a w maju zaprzysiężono liczną Straż Ludową, pełniącą służbę frontową i policyjną. 

           

          Walki w rejonie Budzynia i Chodzieży pokazały determinację powstańców w utrzymaniu zdobyczy terytorialnych, które ostatecznie przypieczętował Traktat Wersalski. Miejscowości te, położone na newralgicznym północnym froncie, były areną nieustannych starć, a ich obrona miała fundamentalne znaczenie dla włączenia tych ziem do Polski.

          Walki o przywrócenie

          Margonina i Białośliwia do Polski również wpisują się w bohaterską historię północnego frontu Powstania Wielkopolskiego, charakteryzując się strategicznymi potyczkami i determinacją lokalnej ludności.

          Margonin

          Margonin odegrał ważną rolę w walkach, będąc punktem, z którego powstańcy przeprowadzali operacje w kierunku północnym i wschodnim.

          • Działania powstańcze: Powstańcy z Margonina i okolicznych wsi aktywnie włączali się w działania zbrojne na północnym froncie. Wielu z nich brało udział w zaciętych bojach pod Chodzieżą i Szamocinem.
          • Walki o most na Noteci: Jednym z kluczowych wydarzeń w rejonie Margonina było zorganizowanie i przeprowadzenie akcji zdobycia mostu na Noteci w nocy z 11 na 12 stycznia 1919 roku. Most ten miał strategiczne znaczenie komunikacyjne, a jego kontrola była istotna dla obu stron konfliktu.
          • Pamięć historyczna: Mieszkańcy Margonina do dziś pielęgnują pamięć o tych wydarzeniach, a w mieście znajduje się Pomnik Powstańców Wielkopolskich upamiętniający lokalnych bohaterów. 

          Białośliwie

           

          Białośliwie to kolejna miejscowość, która aktywnie uczestniczyła w zrywie, a walki toczyły się tam z dużym natężeniem.

          • Walki o most na Noteci: Podobnie jak w przypadku Margonina, walki o most na Noteci w Białośliwiu były jednym z najważniejszych epizodów w historii miejscowości podczas powstania. Przejęcie kontroli nad przeprawą miało zapobiec niemieckim kontratakom i umocnić polskie pozycje.
          • Udział mieszkańców: Mieszkańcy Białośliwia masowo wstępowali do oddziałów powstańczych. Jednym z przykładów jest Paweł Konwiński, który od 4 stycznia 1919 r. walczył w oddziale powstańczym, a podczas walk o Białośliwie dostał się do niewoli i był więziony w Pile.
          • Upamiętnienie: Znaczenie tych wydarzeń podkreślają lokalne inicjatywy, takie jak budowa pomnika przy moście białośliwskim na Noteci, który upamiętnia bohaterstwo powstańców. 

          Działania w Margoninie i Białośliwiu, podobnie jak w Chodzieży i Budzyniu, były elementami szerszej kampanii północnej Powstania Wielkopolskiego, której celem było zabezpieczenie linii Noteci i włączenie tych terenów do odradzającej się Polski.

           

           

          Samoloty typu  Albatros odegrały kluczową rolę w Powstaniu Wielkopolskim, głównie dzięki spektakularnemu zdobyciu lotniska w Ławicy pod Poznaniem, co było jednym z największych logistycznych sukcesów zrywu. 

          Rola samolotów Albatros w Powstaniu Wielkopolskim

          • Zdobycie sprzętu: W nocy z 5 na 6 stycznia 1919 roku powstańcy wielkopolscy brawurowo opanowali niemiecką bazę lotniczą w Ławicy. W ich ręce wpadło kilkadziesiąt samolotów (różnych typów, w tym liczne Albatrosy), duża ilość części zamiennych, uzbrojenia i wyposażenia lotniczego. Był to największy jednorazowy łup w historii polskiego lotnictwa wojskowego.
          • Modele: Wśród zdobytych maszyn znajdowały się zarówno samoloty rozpoznawcze Albatros B.II, jak i myśliwskie, np. Albatros D.III i D.Va.
          • Utworzenie lotnictwa polskiego: Zdobyty sprzęt umożliwił powstańcom natychmiastowe zorganizowanie własnego lotnictwa wojskowego, które stało się zalążkiem Wojsk Lotniczych Wielkopolski, a później lotnictwa II Rzeczypospolitej.
          • Działania bojowe: Samoloty Albatros, oznaczone polskimi szachownicami, były wykorzystywane do lotów rozpoznawczych, a także do bombardowań i ostrzeliwania pozycji niemieckich na froncie, w tym w rejonie walk nad Notecią (m.in. pod Chodzieżą, Margoninem i Białośliwiem), co dawało powstańcom przewagę w powietrzu.
          • Piloci: Jednym z pierwszych pilotów powstańczych, latającym na Albatrosie D.III, był Franciszek Jach. Inny pilot, por. Antoni Bartkowiak, zdobył myśliwiec Albatros D.Va i przeleciał nim nad linią frontu. 

           

          Zdobycie i wykorzystanie samolotów Albatros było nie tylko demonstracją siły i sprawności organizacyjnej powstańców, ale też strategicznym posunięciem, które realnie wpłynęło na przebieg działań wojennych i ostateczne zwycięstwo zrywu.

           

           

          Nad  Chodzieżą doszło do pamiętnego epizodu z zestrzeleniem niemieckiego samolotu, co było jednym z nielicznych takich zdarzeń podczas Powstania Wielkopolskiego.

           

          Zestrzelenie niemieckiego samolotu nad Chodzieżą

          • Data zdarzenia: Zdarzenie miało miejsce 8 stycznia 1919 roku, w dniu, w którym powstańcy zdobyli miasto.
          • Typ samolotu: Chociaż w poprzedniej wiadomości mowa była o Albatrosach, źródła historyczne podają, że zestrzelonym samolotem był najprawdopodobniej niemiecki Fokker D.VII.
          • Okoliczności: Samolot, pilotowany przez niemieckiego lotnika, zaatakował z powietrza powstańców, którzy świętowali zwycięstwo i opanowanie rynku w Chodzieży. Był to akt desperacji niemieckich sił, które próbowały odzyskać kontrolę nad strategicznym miastem.
          • Przebieg: Powstańcy, używając broni ręcznej, w tym karabinów maszynowych, otworzyli ogień w kierunku nisko lecącej maszyny. Celny ostrzał doprowadził do uszkodzenia samolotu i jego upadku.
          • Los pilota: Niemiecki pilot zginął na miejscu. Jego tożsamość jest przedmiotem badań historyków, a lokalne przekazy wciąż starają się ustalić więcej szczegółów na jego temat.
          • Znaczenie symboliczne: Zestrzelenie samolotu miało ogromne znaczenie moralne dla powstańców. Pokazało, że są w stanie skutecznie przeciwstawić się niemieckiej przewadze technicznej, w tym lotnictwu, co dodatkowo umocniło ich ducha bojowego i wiarę w zwycięstwo na północnym froncie.

           

          Historia zdobycia niemieckiego samochodu pancernego  Ehrhardt M17 (E-V/4) pod Budzyniem to jeden z najbardziej ikonicznych i brawurowych epizodów Powstania Wielkopolskiego. Był to jeden z nielicznych tak nowoczesnych pojazdów zdobytych przez powstańców, który odegrał znaczącą rolę w dalszych walkach. 

          Przebieg wydarzeń pod Budzyniem

          • Data i miejsce: Do zdarzenia doszło 7 lutego 1919 roku w pobliżu Budzynia, na tzw. Okręgliku (wzgórzu).
          • Starcie: Niewielki, zaledwie 16-osobowy oddział powstańców z kompanii budzyńskiej, pod dowództwem sierżanta Leona Napieckiego, natknął się na niemiecki patrol, w skład którego wchodził nowoczesny samochód pancerny.
          • Zdobycie: W wyniku zaciętego starcia i dzięki pomysłowości powstańców (m.in. uszkodzeniu kół pojazdu), niemiecka załoga została zmuszona do poddania się. Co najważniejsze, samochód pancerny został zdobyty w stanie nieuszkodzonym.
          • Znaczenie propagandowe: Zdobycie ultranowoczesnej, jak na owe czasy, broni miało ogromny walor propagandowy. Pokazało, że Polacy potrafią pokonać przeciwnika dysponującego przewagą technologiczną. Triumfalny wjazd "pancernika" do Budzynia, przyozdobionego biało-czerwoną flagą, podniósł morale powstańców i lokalnej ludności. 

          Dalsze losy "Budzynia"

          • Nazwa: Generał Józef Dowbor-Muśnicki, dowódca wojsk powstańczych, specjalnym rozkazem nadał pojazdowi imię "Pułkownik Kazimierz Grudzielski" (od nazwiska dowódcy północnego odcinka frontu), choć często w historii określany był po prostu jako "Budzyń".
          • Służba: Zdobyczny Ehrhardt M17 był intensywnie wykorzystywany przez Wojsko Polskie. Brał udział w dalszych walkach Powstania Wielkopolskiego, a następnie odegrał istotną rolę podczas wojny polsko-bolszewickiej i III powstania śląskiego.
          • Koniec służby: Po zakończeniu działań wojennych, "Budzyń" stacjonował w Poznaniu w składzie 2 Szwadronu Samochodów Pancernych. Został wycofany ze służby i zezłomowany w 1928 roku. 

          Dziś pamięć o tym wydarzeniu jest wciąż żywa, a replika "Budzynia" (Ehrhardta M17) jest prezentowana podczas rekonstrukcji historycznych i uroczystości związanych z Powstaniem Wielkopolskim. 

           

           
           
           
           
          dodaj zdjęcia